آلرژی به شیر (حساسیت به پروتئین شیر گاو) در نوزادان شیرخوار
آلرژی به شیر (حساسیت به پروتئین شیر گاو) در نوزادان شیرخوار
یکی از شایع‌ترین آلرژی‌های غذایی دوران کودکی حساسیت نوزاد به شیر گاو مصرفی توسط مادر است که در بیش از ۷ درصد نوزادان و خردسالان مشاهده میشود. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند کمتر از نوزادانی که شیر خشک می‌خورند دچار این نوع حساسیت می‌شوند. عدم تحمل پروتئین شیر عارضه‌ای است که در اثر آن دستگاه گوارش کودکان خردسال، به ویژه نوزادان، نسبت به پروتئین شیر حساسیت نشان میدهد. در نهایت حساسیت اکثر کودکان از بین می‌رود و به ندرت پیش می‌آید که علائم تا دوران بزرگسالی استمرار داشته باشد. بسیاری از نوزادان به غذاهایی مانند تخم مرغ و بادام زمینی نیز حساسیت دارند. اگر فرزندتان به شیر آلرژی دارد، باید شیر، فراورده‌های لبنی و تمام غذاهای حاوی شیر را از رژیم غذایی وی حذف کنید.
آلرژی به شیر چیست؟
نوزادانی که به شیر حساسیت دارند، سیستم ایمنی بدنشان واکنش منفی به پروتئین‌های موجود در شیر گاو نشان میدهد. اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه کند، بروز حساسیت به معنی واکنش نشان دادن به فراوده‌های لبنی مصرفی مادر است، پروتئین‌های شیر از شیر سینه به نوزاد شیرخوار منتقل میشود؛ اما اگر نوزاد شیر خشک می‌خورد، در اصل به پروتئین‌های شیر گاوی موجود در شیر خشک حساسیت دارد. در هر حال سیستم ایمنی پروتئین گاوی را یک ماده خارجی تلقی میکند و بدن در تلاش برای دفع حمله هیستامین و مواد شیمیایی دیگری تولید میکند که باعث بروز علائم آلرژیک در بدن میشود. بعضی نوزادان به شیر گوسفند و بز نیز حساسیت دارند، چون این شیرها نیز حاوی پروتئین‌های مشابهی هستند.
فقط حدود ۲ تا ۷٫۵ درصد از نوزادان زیر یک سال به شیر گاو آلرژی دارند. این حساسیت معمولاً تا سن سه سالگی از بین می‌رود، البته حساسیت در بعضی موارد تا سن ۶ یا ۸ سالگی نیز باقی می‌ماند. حساسیت به شیر گاو گاهی تا دوران بزرگسالی نیز برطرف نمیشود، به ویژه اگر سابقه خانوادگی حساسیت به شیر وجود داشته باشد.
آلرژی به شیر یا عدم تحمل لاکتوز
حساسیت به لبنیات یا شیر و عدم تحمل لاکتوز ارتباطی به هم ندارند. بروز علائم در نوزادان دچار آلرژی به شیر یا لبنیات به این دلیل است که سیستم ایمنی شیر و دیگر فراورده‌های لبنی را به مثابه مهاجمی خطرناک می‌بیند و واکنش نشان میدهد. این واکنش کهیر، دل آشوبه، استفراغ، مدفوع خونی و حتی شوک آنافیلاکسی را به دنبال دارد که یک واکنش آلرژیک کشنده محسوب میشود. اما عدم تحمل لاکتوز از این موضوع نشأت می‌گیرد که دستگاه گوارش نوزاد نمی‌تواند قند شیر (لاکتوز) را به دلیل کمبود لاکتاز هضم کند. لاکتوز آنزیمی است که توسط سلول‌های موجود در غشاء پوشش دهنده روده کوچک تولید میشود و وجود آن برای سوخت و ساز لاکتوز ضروری است.
علل
پزشکان از علت دقیق عدم تحمل پروتئین شیر اطلاع ندارند و فقط می‌دانند که این عارضه نوعی واکنش آلرژیک در دستگاه گوارش است. هیچ شواهدی دال بر ارثی بودن عدم تحمل پروتئین شیر و تاثیر زود یا دیر شیر دادن بر بروز این حساسیت وجود ندارد.
علائم
نخستین علائم آلرژی به شیر در نوزادان غالباً چند روز تا چند هفته پس از نخستین تغذیه نوزاد با شیر خشک تهیه شده از شیر گاوی بروز می‌یابد.
شایع‌ترین علائم آلرژی به شیر در نوزادان شیرخوار عبارت است از:
- تف کردن مکرر نوزاد
- استفراغ
- نشانه‌های دل درد یا علائم کولیک مانند، از قبیل گریه مداوم و شدید و بیقراری نوزاد به ویژه پس از شیر خوردن
- اسهال
- مدفوع خونی
- کم بودن وزن نوزاد
- کهیر
- راش زبر و ناهموار
- سرفه کردن یا خس خس سینه نوزاد
- گرفتن بینی و ریزش اشک از چشم نوزاد
- سخت نفس کشیدن و ورم به ویژه در دهان و گلو یا حتی بروز واکنش آلرژیک مرگبار آنافیلاکسی
برخی نوزادان واکنشی تاخیری به شیر گاو دارند و علائم پس از چند ساعت یا حتی چند روز بعد بروز می‌یابد. اگزما، رفلاکس (بالا آوردن مقدار نسبتاً زیادی شیر)، کولیک، اسهالی که گاهی مخاط و خون در آن وجود دارد، و یبوست با درصد شیوع کمتر از علائم این مشکل به شمار می‌آید.
تشخیص
اگر فرزندتان علائم آلرژی به شیر یا عدم تحمل لاکتوز را نشان میدهد، حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید تا ایشان با انجام معاینه، آزمایش مدفوع، سوال درباره سابقه خانوادگی آلرژی و یا حتی نمونه‌برداری از پوست ابتلا به هر دو مورد را بررسی کنند. اگر پزشک احتمال عدم تحمل لاکتوز را رد کند، از شما می‌خواهد تا شیر، حتی شیر سینه، را از تغذیه نوزاد حذف کنید یا شیرخشک فعلی را عوض کنید تا ببیند که آیا علائم برطرف میشود یا خیر. پس از یک هفته رژیم غذایی بدون شیر گاو، متخصص اطفال مجدداً شیر گاو را به برنامه غذایی کودک اضافه میکند تا ببیند که آیا نتایج آلرژیک بروز می‌یابد یا خیر.
درمان
خوشبختانه آلرژی بسیاری از نوزادان به شیر تا رسیدن به سن یک سالگی برطرف میشود و آلرژی اکثر نوزادان تا سه سالگی از بین می‌رود. در این بین اقدامات زیر برای درمان انجام میشود:
اگر نوزاد از شیر سینه مادر تغذیه کند، متخصص اطفال به مادر توصیه میکند تا لبنیات را از رژیم غذایی خود حذف کند تا ببیند که آیا تغییری در وضعیت کودک حاصل میشود یا خیر. مسلم است که ایجاد چنین تغییر بزرگی در برنامه غذایی آن هم برای مادری که باید نوزادی بی‌قرار را آرام کند، بسیار دشوار است، اما اگر مادر در نظر بگیرد که این تغییر می‌تواند مشکل را کاملاً حل کند با رغبت بیشتری این توصیه را رعایت خواهد کرد. البته مادر باید از پزشک سوال کند که چگونه پس از حذف لبنیات می‌تواند کلسیم و مواد مغذی کافی را دریافت کند.
تعویض شیر خشک
اگر نوزاد شیرخوار از شیر خشک تغذیه کند، متخصص اطفال تعویض شیر خشک را توصیه میکند. از آنجایی که بسیاری از نوزادان دچار آلرژی به شیر به سویا و شیر بز نیز حساسیت دارند، متخصص اطفال شیر خشک هیدرولیز شده را پیشنهاد میدهد که پروتئین‌های شیر موجود در آن شکسته شده است و کمتر باعث واکنش آلرژیک میشود.
- شیر خشک بر پایه پروتئین سویا: حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد از کودکان دچار آلرژی به شیر گاو می‌توانند این نوع شیر خشک را تحمل کنند. البته این محصول در صورت حساسیت به سویا توصیه نمیشود.
- شیرخشک هیدرولیز شده کامل (EHF): این نوع شیر خشک با آنزیم‌هایی تهیه شده است که اکثر پروتئین‌های ایجاد کننده علائم در نوزادان چار آلرژی به شیر گاو را تجزیه میکنند. شیر خشک هیدرولیز شده معمولاً نخستین انتخاب برای درمان این حساسیت است. با این حال برخی کودکان به این محصول نیز واکنش نشان می‌دهند. گاهی اوقات شیر خشک بر پایه آمینو اسید توصیه میشود. EHF با شیر خشک هیدرولیز شده جزئی از این نظر تفاوت دارد که محصول دوم برای کودکان دچار آلرژی به شیر گاو مناسب نیست.
- شیر خشک بر پایه آمینو اسید: این نوع شیر خشک برای حدود ده درصد از نوزدان دچار حساسیت به شیر لازم است. تقریباً تمام کودکان دچار آلرژی به شیر گاو و سویا می‌توانند شیر خشک بر پایه آمینو اسید را تحمل کنند.
آلرژی در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند
اگر چه نوزادان بیشتر به غذاهایی که مستقیماً دریافت میکنند، مانند شیر خشک یا لبنیات، واکنش نشان می‌دهند، اما نوزادانی که از شیر مادر نیز تغذیه میکنند نیز به اندک پروتئینی که از رژیم غذایی مادر به شیر سینه منتقل میشود، واکنش نشان می‌دهند. متداول‌ترین غذایی که مصرف آن توسط مادر احتمال بروز حساسیت را در کودکان مستعد افزایش میدهد، شیر گاو است.
